In de vroege middeleeuwen, Bidningahusum

BIDDINGHUIZEN - Het Informatiecentrum Veluwerandmeren heeft een historische fietsroute gemaakt langs de Flevoboulevard. Het is een mooie gelegenheid om aandacht te besteden aan de vroeg middeleeuwse geschiedenis van Bidningahusum en de historische banden tussen het Oude en Nieuwe land.

Deze vroege middeleeuwen zijn bepalend geweest voor het ontstaan van het huidige Nederland. Dit is niet algemeen bekend omdat de Zuiderzee deze verhalen onder het water heeft verborgen. Wilt u na het lezen van dit artikel meer weten over de geschiedenis van dit gebied, vraag dan een gratis gidstocht langs de Veluwerandmeren aan (lengte 37 km, voor 4 tot 12 personen).

De Zee geeft en de Zee neemt
Het landschap van vroeger was totaal anders dan tegenwoordig. De kustlijnen van de latere Zuiderzee lagen elke eeuw ergens anders, totdat we dijken zijn gaan aanleggen. De Romeinen noemden het merencomplex in dit gebied het Flevomeer. Waarschijnlijk vernoemd naar het eiland Flie, destijds de schakel tussen Oost en West Friesland (Frisia Magna). De latere Zuiderzee was toen een grote rivierdelta met uitgestrekte moerassen en veenpakketten. Het gebied rond het huidige Biddinghuizen was onderdeel van de Lage Veluwe. Op de Veluwe lag een ondoordringbaar oerbos, op de hoger gelegen zandruggen zijn de prehistorische en middeleeuwse nederzettingen gesticht. Vanaf de prehistorie en alle periodes daarna is er sprake geweest van intensieve bewoning in dit gebied, door allerlei verschillende volkeren en stammen.


Op de kaart staan de kustlijnen rond het jaar 1000 AD. In de 12de eeuw breekt de Noordzee definitief door en ontstaat de Zuiderzee. Het sluitstuk was de Allerheiligenvloed waarbij het Creilerwoud is weggeslagen. Veel gebieden rond het Almere gingen verloren, o.a.bij Stavoren, Oud Naarde en ook Bidningahusum.

Bidningahusum
Bidningahusum wordt voor het eerst genoemd in kronieken uit 793 AD. Enkele namen in deze kronieken klinken bekend: Seaeuuald (Zeewolde), Suifterbant (Swifterbant) en Thornspiic (Doornspijk). Bidningahusum was een belangrijke plaats. Met een haven voor de overslag van hout en ijzererts, boerderijen, herenhuizen en zelfs een eigen kerk. Dit gebied was in bezit van de Friese familie Ludgerus, het lag niet ver van hun kerngebied in Oud Naarde. De naam is bekend door de latere bisschop van Utrecht, die zendelingenwerk heeft verricht in Oost Friesland. Bij Friese opstanden bezocht Ludgerus zijn familie in Bidningahusum, waar hij een petekind had.

Uit belastingregisters blijkt 35% van de inkomsten werden opgebracht in dit gebied. Dit was meer dan twee keer zoveel dan de andere buurtschappen op de Veluwe. Deze inkomsten waren afkomstig uit de handel, o.a. in hout, ijzererts en haring. In de middeleeuwen was transport en handel waren alleen mogelijk via rivieren en hoger gelegen handelswegen. De Leuvenumse beek (van Uddel naar Hierden) was destijds bevaarbaar. Aan de monding van deze rivier lag waarschijnlijk de haven van Bidningahusum, terwijl de buurtschap zelf enkele kilometers verderop lag. Dit doet vermoeden dat de Kop van de Bremerberg, waar Biddinghuizen nu ligt, ook de locatie is geweest van Bidninghusum.

De Ludgeruskerk
De ruines van de Ludgeruskerk bevestigen het vermoeden dat Bidningahusum in de buurt van het huidige Biddinghuizen heeft gelegen. Bij archeologisch onderzoek bij Doornspijk zijn de resten gevonden van de eerste houten kerk, gebouwd voor de 9de eeuw en met nog oudere grafresten. Deze kerk lag in het midden tussen de buurtschappen Thornspiic (noordoostelijk) en Bidningahusum (zuidoostelijk).

In deze Ludgeruskerk is meer dan 1000 jaar lang christelijke erediensten gehouden en was de moederkerk voor de Lage Veluwe, De Ludgeruskerk is enorm uitgebreid om ruimte te bieden aan de vluchtelingen uit Bidningahusum. Zij hebben waarschijnlijk Hoophuizen gesticht (vergaan in 1825) en het Oosteinde en Westeinde (bij het huidige Hulshorst).

Veel van deze ontginningen werden als erfenis aan de kerk geschonken om het zielenheil te verkrijgen. De kerk stelde landheren aan om de gronden te beheren. De kerk stichtte ook kloosters met als doel om de nog omvangrijke overgebleven bosgebieden te ontginnen. Door de ontbossing zijn uiteindelijk op het hoger gelegen land grote zandvlakten ontstaan. Complete middeleeuwse dorpen zijn onder het zand verdwenen.

Op de Noordwest Veluwe heeft de kerk haar gronden in beheer gegeven aan de familie van Putten. Deze roofridders verpachten de grond aan horige boeren. Een horige boerenfamilie had weinig rechten en veel plichten. De landheren mochten o.a. de beste goederen kiezen uit erfenissen en kinderen van horigen uithuwelijken. Rond 1150 AD kwam de Veluwe geleidelijk onder de invloed van de graven van Gelre. Zij hebben opdracht gegeven om de steden Harderwijk en Elburg te bouwen. Deze steden hebben de handelsfunctie van Bidningahusum overgenomen. De plaatselijke middenstand werd verplicht om zich binnen de stadsmuren te vestigen, en om belasting en huur te betalen. Later zijn deze steden toegetreden tot het Hanzeverbond, kregen stadsrechten en kwamen zodoende regelmatig in conflict met de roofridders van Putten.

In de loop der tijd is deze vroegmiddeleeuwse geschiedenis in de vergetelheid geraakt. Vanaf de 15de eeuw begint de geschiedenis die we kennen uit de geschiedenisboeken, de Tachtigjarige oorlog, de Republiek der Nederlanden en de opkomst van het koningshuis van de Oranjes.

Tot slot
In moderne tijden, toen de polders van Flevoland alleen nog in plannen bestonden, kon men niet wachten om archeologisch onderzoek te doen naar de geschiedenis op de drooggelegde zeebodem. In 1925 is nog een artikel gepubliceerd met de titel ‘Waar lag Biddingahem?’. Daarna is de aandacht voor de middeleeuwse geschiedenis in Oost Flevoland verdwenen. In de recente Canon van Flevoland worden dezelfde verhalen herhaald als in de artikelen van Beeldend Verleden van dertig jaar geleden. Een gemiste kans want er is nog zoveel te ontdekken, en er zijn gedetailleerde bodemkaarten van dit gebied beschikbaar in archieven. Helaas beschouwen de officiële instanties het als Gelderse geschiedenis en zijn niet geïnteresseerd. Als u dit verhaal wel interessant vindt dan kunt u meer te weten komen door een gidstocht aan te vragen. Dit kan door een e-mail te sturen aan info@infoveluwerandmeren.nl, onder vermelding van de historische fietsroute. U kunt altijd een fietsroute ophalen bij het informatiiecentrum Veluwerandmeren of downloaden via hun website.

Erwin van de Kolk

Hyperlinks naar interessante websites:
http://www.infoveluwerandmeren.nl/
bertsgeschiedenissite.nl
http://www.boudicca.de/friezen-nl1.htm